در بسیاری از نقاط جهان، رویکردی که به خشکسالی وجود دارد، عموماً انفعالی است و تمایل دارد که بر مدیریت بحران تمرکز نماید. در مقیاس محلی، ملی و منطقه‌ای، پاسخ‌ها غالباً بی‌موقع، با هماهنگی ضعیف و فاقد یکپارچگی‌های لازم می‌باشند. در نتیجه، تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و محیطی خشکسالی در بسیاری از مناطق جهان به طور معنی‌داری افزایش یافته است. به سادگی می‌توان گفت که ما نمی‌توانیم در یک حالت تدریجی این مسیر را ادامه دهیم، که بیشتر توسط بحران هدایت می‌شود و نه پیشگیری. اکنون با داشتن دانش و تجربه کافی می­توانیم پیامدهای خشکسالی را تا حدودی پیشگیری و کاهش دهیم. آنچه اکنون نیاز داریم، یک چارچوب سیاستی و اقدامات اجرایی میدانی برای کلیه‌ی کشورهایی است که از خشکسالی رنج می‌برند. بدون سیاست‌های خشکسالی ملی هماهنگ، ملت‌ها همچنان به شیوه‌ی منفعلانه‌ای به خشکسالی پاسخ خواهند داد. آنچه ما نیاز داریم، پایش و سیستم‌های هشدار زودهنگام برای انتقال اطلاعات به‌موقع به تصمیم‌گیرندگان است. باید دستورالعمل‌های کارآمد ارزیابی تأثیر، سنجش‌های مدیریت ریسک پیش‌گستر، و برنامه‌های آمادگی برای افزایش توانایی مقابله با کاهش تأثیر خشکسالی در اختیار داشته باشیم». در سال ۲۰۱۳، دبیرکل سازمان ملل متحد، بان‌کی‌مون اظهار داشت:

«از مهم­ترین و ناگوارترین پیامدهای خشکسالی می­توان به مسائل عدم امنیت آب و غذا رخداد قحطی­های پی در پی مشاجره بر سر مسائل آب و زمین مسائل آب و خاک و در مجموع مشکلات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی طبیعی و اکوسیستم­ها اشاره کرد. مبارزه با خشکسالی کار آسانی نیست، ولی تا حدودی می­توان پیامدهای آنرا پیش­بینی و چاره­سازی نمود. از آنجایی که خشکسالی گستره جهانی دارد، نیازمند پاسخ و عکس العملی جمعی است. جمعیت کنونی مردم جهان ۷ میلیارد نفر می‌باشد و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۲۰۵۰ به ۹ تا ۱۰میلیارد نفر برسد؛ بر اثر این رشد سریع جمعیت و به‌دلیل وجود تنش‌های غیرزیستی مختلف از جمله خشکسالی، شوری، دما و غیره تولید غذا کاهش می‌یابد. رخداد خشکسالی با یکی از مهمترین تنش‌های غیرزیستی در  اراضی دنیا اتفاق می­افتد. با افزایش و تداوم پدیده گرم شدن کره زمین، خشکسالی حادتر خواهد شد. طبق گزارش سازمان ملل در سال‌های آینده در هر دهه، میانگین دمای جهان به اندازه ۲/۰ درجه سلسیوس افزایش خواهد یافت که این تغییرات در دمای جهانی می‌تواند توزیع جغرافیایی و فصل رشد گیاهان زراعی را تغییر دهد. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ خشکسالی به‌همراه شوری در بیش از ۵۰ درصد خاک‌های زراعی دنیا عامل اصلی محدود کننده تولیدات کشاورزی باشد. طبق آمار مرکز فناوری اطلاعات وزارت جهادکشاورزی در سال زراعی ۹۱-۹۰، از کل اراضی کشاورزی ایران، ۶/۷ میلیون هکتار به‌صورت آبی و ۶ میلیون هکتار به‌صورت دیم کشت شده است که از غالب بودن خشکسالی در بخش بزرگی از اراضی زراعی ایران حکایت دارد.

حیات موجودات، وابسته به لایه نازک خاک­های سطحی کره زمین می باشد. این پیکره طبیعی که محل رشد و نمو گیاهان است تحت تأثیر آب و هوا، موجودات زنده، و پستی و بلندی بر روی سنگ بستر در طول زمان بوجود می آید. بدون خاک، گیاهی وجود ندارد و بدون گیاه نیز غذائی ساخته نمی شود و بدیهی است که بدون غذا حیوانات قادر به ادامه حیات و بقا نخواهند بود. بشر همیشه بدنبال خاکهای حاصلخیز و سودآور بوده است و تمدن از مناطقی آغاز شد که خاک خوبی داشته اند. حاصلخیزی خاک، توانایی خاک در نگه‌داشت و تأمین عناصر غذایی به مقدار کافی و در توازن مطلوب برای رشد گیاهان در طولانی‌مدت می‌باشد، که بشدت تحت تأثیر خشکسالی قرار می گیرد و این مسئله بخصوص در خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک مشکل زا تر است.خشکسالی ممکن است در گیاهان، کمبود مواد غذایی ایجاد کند (حتی در خاک‌های حاصلخیز) چون تغییر ویژگی‌های فیزیکی، زیستی و شیمیایی خاک بر اثر خشکسالی می‌تواند تحرک عناصر غذایی و جذب آنها به‌وسیله گیاهان را کاهش دهد. به عبارت دیگر، هنگامی که گیاهان با تنش خشکسالی مواجه می‌شوند، به‌دلیل ارتباط نزدیک بین رطوبت و وجود مواد غذایی از تنش کمبود این مواد در تنگنا قرار می­گیرد لذا در این کتاب به مسئله خشکسالی و حاصلخیزی خاک­ها در رابطه با گیاهان پرداخته می­شود و شامل هفت فصل است :  فصل اول به بیان تشریح مفاهیم کلی نظیر تعاریف خشکسالی ، انواع خشکسالی، و عوامل به وجود آورنده خشکسالی  اشاره و سپس به ویژگی های فضایی و زمانی خشکسالی  پرداخته شده وفصل دوم کتاب خواننده را با حاصل خیزی خاک و عوامل موثر بر آن آشنا می کند.فصل سوم به مروری کلی بر تنش خشکسالی در گیاهان می پردازد . درفصل چهارم مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تنش خشکسالی در گیاهان ارائه خواهد شد. ومثالهای کاربردی از شاخص های خشکسالی بکاربرده شده است.. فصل پنجم به نقش قارچهای میکوریز آربسکولار در حاصلخیزی بیولوژیک خاک و حفاظت گیاه از تنش خشکسالی می پردازد .فصل ششم فیزیک خاک و عوامل مؤثر بر آن را بیان کرده و فصل هفتم تأثیر خشکسالی بر فرآیندهای فیزیکی خاک را شرح می دهد.

خاک بعنوان بستر اصلی رشد گیاه می بایست از کیفیت و حاصلخیزی مطلوب برخوردار باشد تا امکان کشت و کار و تولید محصول فراهم گردد. با وجود آن که خاک سرمایه ای گرانقدر است و تولید هر سانتیمتر آن به چند سال قرن زمان نیاز دارد، اما متاسفانه در بسیاری از کشورها توجه چندانی به حفظ و صیانت از این سرمایه بی بدیل نمی شود و سالانه میلیونها تن خاک فرسوده شده و سطوح زیادی از اراضی کشاورزی حاصلخیزی خود را از دست می دهند. دو عامل عمده تخریب خاک عبارتند از: ۱) فرسایش خاک و ۲) خشکسالی و تغییر اقلیم.

خاک نیز بعنوان یکی از اساسی ترین اجزای اکوسیستم بوده که در طی دوره خشکسالی متحمل خسارات جبران ناپذیری خواهد شد.خشکسالی از جهات مختلف می تواند بر خاکهای مناطق مختلف دنیا و بویژه مناطق خشک و نیمه خشک تاثیر گذار باشد.. مهمترین تاثیر خشکسالی بر خاک، کاهش شدید رطوبت در آن است که با تأثیر بر واکنش های جذب عناصر غذایی می تواند قابلیت جذب مواد غذایی برای گیاه و به بیانی حاصلخیزی خاک را تحت تأثیر قرار دهد. بعلاوه با افزایش دما در زمان وقوع خشکسالی فرآیند تبخیر از سطح خاک بیشتر شده و منجر به کاهش ذخیره رطوبتی خاک، تجمع شوری و املاح در آن، کاهش حرکت مواد غذایی به گیاه و درنتیجه کاهش حاصلخیزی­اش شود. تشکیل سله در خاک در طی وقوع خشکسالی نیز نفوذپذیری آن را به هوا و آب تحت تأثیر قرار می دهد که می تواند نقش مهمی در کاهش حاصلخیزی­اش در زمان وقوع خشکسالی داشته باشد. از بین رفتن مواد آلی خاک در نتیجه کاهش رطوبت و افزایش دما نیز از دیگر تاثیرات خشکسالی بر حاصلخیزی خاک می باشد. فرسایش خاک که از مهمترین تأثیرات تغییر اقلیم و خشکسالی است، در هدررفت عناصر غذایی از خاک تأثیر گذاشته و می تواند بر حاصلخیزی خاک در مدت زمان خشکسالی تأثیر گذار باشد.

چون خشکسالی پدیده ای است که باعث تخریب و از بین رفتن حاصلخیزی خاک می شود، بنابراین باید برای پیامدهای ناشی از خشکسالی بر حاصلخیزی خاک چاره ای اندیشید. در این راستا سؤالات زیر مطرح خواهد شد:

• خشکسالی چرا و چه وقت به وقوع می پیوندد؟
• خشکسالی چه موقع به پایان می رسد؟
• خشکسالی چگونه بر حاصلخیزی خاک اثر می گذارد؟
• مدیریت حاصلخیزی خاک در زمان وقوع خشکسالی چگونه باید باشد؟
• بهبود روابط آبی گیاه- خاک در طی دوران خشکسالی چگونه باید انجام شود؟
• وضعیت کدام عناصر غذایی در خاک در زمان خشکسالی بیشتر دستخوش حوادث می شود که باید برای آنها چاره جویی کرد؟
• چگونه می توان به محصولات زراعی با کیفیت در طی دوران خشکسالی دست یافت؟
• چگونه می توان با حداقل تخریب و آلوده کردن محیط زیست، حاصلخیزی خاک را در شرایط خشکسالی بهبود بخشید؟
• دولت ها و کشورها چه برنامه هایی برای بهبود حاصلخیزی خاک در طی دوران خشکسالی دارند؟
• نقش فناوری های نوین در بهبود حاصلخیزی خاک در شرایط وقوع خشکسالی چیست؟
• اثرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از کاهش حاصلخیزی خاک چیست؟

این سؤالات زمینه ای برای برنامه ریزی اصولی جهت مقابله با تخریب خاک در اثر خشکسالی است که پاسخ آن­ها عبارتند از:

• معرفی حدود اختیارا ت دولت
• تبیین روش های آگاه سازی مردم
• تنظیم و اجرای راهکارهای کاهش کودهای شیمیایی
• نظارت بر نحوه عملیات کشاورزی توسط ارگانهای ذیربط
• استفاده از شیوه های نوین جهت ثابت نگه داشتن وضعیت حاصلخیزی خاک
• استفاده از کودهای سبز
• ترکیب نقاط قوت روش های سنتی و بومی با فناوری های نوین در جهت بهبود حاصلخیزی خاک
• ساده کردن نتایج علمی انجام گرفته بر روی حاصلخیزی خاک برای استفاده جامعه کشاورزان.
• تدوین مقررات شفاف و منظم و دستورالعمل های کارشناسی برای مقابله با تخریب خاک در زمان خشکسالی.
• ارتباط مداوم سیاستگذاران، اندیشمندان، و کشاورزان در زمان های وقوع خشکسالی
• ارائه آموزشهای عمومی و کارساز در زمینه مدیریت مزرعه و حاصلخیزی خاک در شرایط وقوع خشکسالی.
• تهیه و اجرای طرح­های آمایش سرزمین.
• کسب اطلاعات پایه جدید برای برنامه ریزی در جلوگیری از تخریب خاک
• مدیریت مصرف، یکی از راهکارهای اساسی برای مقابله با خشکسالی و از بین رفتن حاصلخیزی خاک.
• جایگزینی مدیریت ریسک بجای مدیریت بحران می تواند یک راهبرد هوشمندانه باشد
• فراگیری دوره های مدیریت ریسک و راه های مقابله با تخریب خاک برای مدیران، کارشناسان و کشاورزان یک ضرورت است.
• استفاده از دانش و تجربه جهانی در زمینه بهبود حاصلخیزی خاک.

برای دانلود جزوات و فیلم های رایگان در زمینه GIS وRS به وب سایت زیر مراجعه نمایید:

https://gisland.org/